Zapraszamy do lektury wywiadu z Bartoszem Sierakowskim, Partnerem w Zimmerman Sierakowski Frosztęga, adiunktem Uczelni Łazarskiego, zastępcą Dyrektora Instytutu Prawa Upadłościowego i Restrukturyzacyjnego Uczelni Łazarskiego oraz wykładowcą na studiach podyplomowych "Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe" oraz "Restrukturyzacja i upadłość - aspekty ekonomiczne i zarządcze dla zaawansowanych".
Bartosz Sierakowski jest również laureatem nagrody w konkursie zorganizowanym w 2024 roku przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości na najlepszą pracę doktorską. Praca nosi tytuł: „Zobowiązania masy upadłości”.
1. Czym jest upadłość w roku 2025? Czy zawsze musi się kojarzyć z bankructwem? Czy upadłość to zawsze "koniec"?
Podstawowy problem upadłości to jej powszechnie negatywny odbiór. W Polsce upadłość ciągle jest traktowana w odbiorze społecznym jako wyraz porażki, coś czego należy się wstydzić. Jest więc stygmatyzująca. Tymczasem upadłość to naturalne zjawisko w gospodarce rynkowej. Każdemu może powinąć się noga, zwłaszcza w tak szybko zmieniającej się rzeczywistości jak obecnie. Ważne, by system prawny przewidywał efektywne narzędzia wyjścia z kryzysu, a w konsekwencji w miarę płynny powrót do życia społecznego i ekonomicznego. Mogą to być rożne narzędzia, np. możliwość restrukturyzacji, możliwość oddłużenia czy procedura szybkiego zamknięcia nierentownego biznesu.
2. Upadłość i restrukturyzacja - jakie są główne różnice w kontekście prawnym i operacyjnym?
Na upadłość i restrukturyzację trzeba spoglądać kompleksowo. Jedno i drugie jest odpowiedzią na niewypłacalność, czyli utratę płynności finansowej lub nadmierne zadłużenie. Jeżeli nasz biznes doznał trudności (tzw. zadyszka), ale jest rentowny, czyli ma szanse po zastosowaniu działań naprawczych dalej funkcjonować i konkurować na rynku – to najwłaściwszym narzędziem jest restrukturyzacja. Restrukturyzacja, poza faktyczną reorganizacją działalności, to przede wszystkim zespół narzędzi formalnoprawnych. Mają one na celu najpierw ochronę przedsiębiorstwa (np. ochrona przed egzekucją, ochrona kluczowych kontraktów itp.), a w dalszej perspektywie – tj. po osiągnięciu porozumienia (układu) z wierzycielami – powrót na rynek.
Upadłość z kolei to odpowiedź na kryzys tak głęboki, że naprawa przedsiębiorstwa nie jest już możliwa. Z perspektywy makroekonomicznej to także swoista forma restrukturyzacji, gdyż reorganizuje rynek w ten sposób, że eliminuje z niego podmioty nierentowne. Upadłość kończy się likwidacją biznesu oraz sprzedażą przez syndyka całego majątku. Ze sprzedaży majątku należy zaspokoić wierzycieli. Upadłość pełni więc funkcję oczyszczającą i porządkującą.
3. Weszliśmy w rok 2025, jakie opcje restrukturyzacyjne i te dotyczące oddłużania pojawiły się w ostatnich latach. A może mamy jakieś istotne zmiany z poprzedniego roku?
Jak donosi COFACE w swoim najnowszym raporcie „Niewypłacalności firm w Polsce w 2024 roku”, liczba restrukturyzacji w stosunku do roku poprzedniego wrosła o 19%, a upadłości o 9% (treść raportu TUTAJ ). Wydaje się, że trend wzrostowy utrzyma się także w 2025 roku, zwłaszcza biorąc pod uwagę nienajlepszą sytuację w gospodarce Niemiec. Ważne więc jest nie tylko to, by system prawny zawierał odpowiednie narzędzia restrukturyzacyjne i likwidacyjne (to już mamy) – ale i by działał sprawnie. To ostatnie w dużej mierze uzależnione jest od sprawnie działającego wymiaru sprawiedliwości. Tak ważne więc jest, by sprawy upadłościowe i restrukturyzacyjne były rozpoznawane szybko, tj. w tempie jakim działa rynek. Sąd restrukturyzacyjny (upadłościowy) nie może być urzędem, w którym obywatel czeka w kolejce na załatwienie swojej sprawy. Nowoczesne sądownictwo upadłościowo-restrukturyzacyjne to usługa publiczna świadczona na rzecz podmiotów w kryzysie niewypłacalności oraz ich kontrahentów.
4. Czy dynamika optymalizacji prawa upadłościowego w Polsce odpowiada na wyzwania współczesnej gospodarki?
Polskie prawo upadłościowe i restrukturyzacyjne jest jednym z nowocześniejszych w Europie za sprawą nowelizacji z 2015 roku. Wówczas uchwalono ustawę Prawo restrukturyzacyjne. Był to krok milowy w rozwoju naszego prawa o niewypłacalności. Ponadto od czasu pandemii COVID-19 funkcjonuje u nas pozasądowa uproszczona restrukturyzacja, obecnie pod nazwą „postępowanie o zatwierdzenie układu”. Z tej formy restrukturyzacji korzysta najwięcej przedsiębiorców, zwłaszcza mikro- i małych przedsiębiorców. Jest ona tania, szybka i ogólnodostępna.
Mamy również w naszym systemie prawnym narzędzia oddłużenia. Jeżeli popadliśmy w stan nadmiernego zadłużenia i nie jesteśmy w stanie spłacać długów, możemy skorzystać z tzw. upadłości konsumenckiej. Jest to nieco myląca nazwa, ponieważ z procedury oddłużeniowej mogą skorzystać nie tylko konsumenci, ale także osoby fizyczne, które prowadzą lub prowadziły działalność gospodarczą. O tym należy pamiętać.
Umorzenie długów to jedno z istotniejszych zagadnień prawnych w kontekście europejskiej polityki drugiej szansy. Odpowiednio wdrożone ramy prawne pozwalają uczciwym przedsiębiorcom i konsumentom wyjść ze spirali zadłużenia. Polityka ta jest mocno akcentowana na poziomie prawa Unii Europejskiej, czego wyrazem jest chociażby dyrektywa z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 (dyrektywa o restrukturyzacji i upadłości). Zgodnie z tą dyrektywą wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej mają obowiązek zapewnić, aby niewypłacalni dłużnicy mieli dostęp do co najmniej jednego rodzaju postępowania, które może prowadzić do całkowitego umorzenia długów.
5. Kim jest dziś syndyk? Czy ma tę mało atrakcyjną twarz z wiersza słynnego Skamandryty poety Juliana Tuwima? Czy może potrafi być, jeżeli nie sojusznikiem, to sprzymierzeńcem w postępowaniu upadłościowym?
Zawód syndyka na przestrzeni lat ewoluował, w tym (począwszy od 2016 r.) zmieniła się jego nazwa – na „doradca restrukturyzacyjny”. Obecnie nie jest to już przysłowiowy grabarz przedsiębiorstw, tak negatywnie opisany przez Tuwima. Doradca restrukturyzacyjny może pełnić różne funkcje – syndyka, zarządcy, nadzorcy. Poza czynnościami likwidacyjnymi zajmuje się więc także restrukturyzacją, a więc jest sprzymierzeńcem w postępowaniu.
Z kolei działając jako syndyk, zajmuje się nie tylko likwidacją i spłatą wierzycieli, ale także uczestniczy w procesie oddłużenia. Największy odsetek upadłości w Polsce to wspomniane upadłości konsumenckie. Rolą syndyka jest w takim wypadku przygotowanie upadłego do przyszłego oddłużenia. Przygotowanie to polega na sporządzeniu projektu planu spłaty wierzycieli, stosownie do możliwości zarobkowych i majątkowych niewypłacalnego dłużnika. Plan ten następnie podlega ocenie sądu i finalnie zatwierdzeniu. Jeśli plan spłaty wierzycieli zostanie wykonany – upadły staje się wolny od długów i ma miejsce tzw. fresh start.
6. Co zrobić, kiedy widzimy pierwsze ryzyka w kontekście niewypłacalności? Gdzie się zwrócić o pomoc? Czy ma Pan jakąś poradę, w którym momencie i jak uchronić się przed mniej optymistycznymi scenariuszami?
Najważniejsza jest szybka reakcja. Nie można przespać pierwszych symptomów kryzysu. Jeśli pojawiają się problemy ze spłatą długów, w tym choćby niewielkie opóźnienia, należy od razu wdrożyć działania restrukturyzacyjne. W takim wypadku warto zwrócić się o pomoc do doradcy restrukturyzacyjnego. Doradca dokona oceny stanu przedsiębiorstwa i wskaże możliwe do zaaplikowania działania naprawcze. Nie zawsze musi to być skorzystanie z formalnego (sądowego) postępowania restrukturyzacyjnego. Czasami wystarczająca może okazać się jakaś forma reorganizacji (np. zmiany w strukturze zatrudnienia, ograniczenie kosztów, renegocjacja nierentownego kontraktu itd.). Skorzystanie z restrukturyzacji sądowej czy – w skrajnym wypadku – z upadłości powinno więc być ostatecznością. Co jednak najważniejsze, nie można przespać momentu na wdrożenie restrukturyzacji, gdy są jeszcze ku temu warunki. Później będzie już tylko gorzej.
7. Czy Uczelnia Łazarskiego ma propozycję dla osób chcących się specjalizować w takich formach wsparcia prawnego?
Oczywiście! Patrz pkt.8
8. W strukturach Centrum Kształcenia Podyplomowego Uczelni Łazarskiego funkcjonuje Instytut Prawa Upadłościowego i Restrukturyzacyjnego, którego jest Pan aktywną częścią. Mógłby Pan przybliżyć w dwóch słowach ideę działania Instytutu?
W strukturze naszej Uczelni działa Instytut Prawa Upadłościowego, Restrukturyzacyjnego oraz Badań nad Niewypłacalnością (LINK https://ipuir.lazarski.pl/pl/). Jest to najprężniej działający w Polsce ośrodek naukowy zajmujący się zagadnieniami niewypłacalności. Co ważne, prowadzimy nie tylko badania naukowe, ale i wspieramy otoczenie szerokim wachlarzem szkoleń, konferencji, seminariów czy kursów. Ideą instytutu jest promowanie prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego w działaniu, tak na arenie krajowej, jak i międzynarodowej.
Ponadto w ramach Centrum Kształcenia Podyplomowego (LINK https://ckp.lazarski.pl/) prowadzimy studia z zakresu restrukturyzacji i upadłości – zarówno dla początkujących adeptów w tej dziedzinie, jak i dla zaawansowanych. Ten ostatni kierunek ruszył w 2024 roku i cieszy się ogromną popularnością, zwłaszcza wśród doradców restrukturyzacyjnych pragnących ponieść swoje kompetencje zawodowe.
9. Na koniec chciałbym Panu pogratulować - otrzymał Pan niedawno nagrodę w konkursie zorganizowanym przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości na najlepszą pracę doktorską. Pana praca nosi tytuł „Zobowiązania masy upadłości”. Mógłby Pan przybliżyć tematykę pracy i zdradzić nam, czy i gdzie możemy Pana pracę przeczytać?
Bardzo dziękuję. Praca jest efektem kilkuletnich badań naukowych nad efektywnością postępowań upadłościowych. Badania prowadziłem pod kierunkiem prof. Anny Hrycaj w ramach wspomnianego Instytut Prawa Upadłościowego, Restrukturyzacyjnego oraz Badań nad Niewypłacalnością. W pracy doktorskiej wziąłem na warsztat tematykę kosztów upadłości, czyli nakładów finansowych, jakie muszą być poniesione, by prawo mogło zrealizować swoją funkcję. Funkcją tą jest możliwie wysokie zaspokojenie wierzycieli. Do tej pory w Polsce nikt tego zagadnienia nie zbadał tak wnikliwe, stąd – jak przypuszczam – ta nagroda.
Niestety przeprowadzone przeze mnie badania nie napawają optymizmem. Odzysk w upadłości po stronie wierzycieli jest stosunkowo niski, a wynika to głównie z tego, że w momencie upadłości wartość majątku dłużnika nie jest wysoka – po prostu jest go za mało. Jako Polska nie jesteśmy jednak wyjątkiem. Podobne trendy można zaobserwować w innych krajach europejskich, dlatego też prawodawca unijny w pierwszej kolejności kładzie nacisk na restrukturyzację zapobiegawczą. Upadłość jest więc ostatecznością, konieczną gdy biznes naprawdę nie rokuje i brak szans na jego naprawę.
Praca doktorska została wydana przez Wolters Kluwer Polska w formie monografii i jest dostępna w naszej uczelnianej bibliotece; można także skorzystać z wersji elektronicznej. Zapraszam do lektury i dzielenia się komentarzami.
